Osmanlıca Yazı Sanatları (Yazı Türleri)

Bildiğimiz gibi Osmanlı son devrine kadar büyük bir devlet idi. Her ne kadar kabul etmeyenler çıksa da bulunduğu tüm devirlerde mimarîden, sanata , astronomiden, ulaşıma birçok kültürel ve milli yatırımlar yapılmıştır. Bunlar gün yüzüne yavaş yavaş saklanıldığı yerden çıkarılmaktadır. Biz ise bu yazımızda Osmanlıcanın en bilinen yazı sanatlarını araştıracağız.. Şimdilerde Avrupada Lettering olarak ün yapmış aslı Arapça hat sanatından gelen bu yazı sanatlarını Osmanlı da devrinde almış ve ustaca geliştirmiştir.. Her alanda olduğu gibi yazı sanatında da zirve isimler çıkarmış ve son zamanlarına kadar öncülük etmiştir.

Divani Örneği

Divânî
Bir bakıma tevkie, bir bakıma ta'like benzeyen son derece hareketli, karmaşık, özel bir yazı türü. (Fatih Sultan Mehmet Han döneminde belirmiş, Yavuz Sultan Selim Han döneminde gelişmiştir. Yalnız buyrultularda kullanılır.)
Tâlik yazı türünün Osmanlı Türkleri ve Mısırlılar tarafından benimsenmesi ve yayılması sonrası, kendi zevklerine uyacak şekilde çeşitli değişiklikler yaptılar. Onların geliştirdiği bu özel yazı türü Dîvân-ı Hümâyun’daki resmi yazışmalarda kullanımı nedeniyle adına Divanî denilmiştir.

Divanî, Arap ülkelerinde ise hala, jalī "büyük-boy" ve ḵafī "küçük-boy" iki biçimi kullanılmaktadır.  

Süleyman Çetin'den Modern Kufi Örneği (Latince/ Arapça)

Kufî
Düz ve köşeli çizgilerle yazılan dik, sert bir yazı türü olarak tanımlanır. Arapça hat sanatında yaygın

olarak kullanılan bu sanat Osmanlıda çok nadir kullanılmıştır. Selçuklu eserlerinde görülebilir. Sivas

Divriği Camii ve Medresesinde kullanılmıştır. Latince harflerde de uygulanmış olan bu sanat kısmen

hala kullanılmaktadır.


Sülüs

Sülüs Örnek

IV. yüzyıl sonlarında ortaya çıkan, nesihe benzer, kalınca bir yazı türüne verilen ad olarak tanımlanır. Camilerde, Kervansaray ve Medrese kitabelerinde celi sülüs tarzı yaygındır. Ortaçağ'da camilerde iç mimari'de süsleme olarak çok kullanılmıştır. Günümüzde evlerde, işyerlerinde ve camilerin duvarlarını süsleyen ve küçük ve büyük levhalarda, kitabelerde ve birçok mezar taşlarında görülür. Şimdi yerini Türkiyede Kaligrafiye bırakmış olan bu sanatın temsilcileri hala vardır ve nadide eserler hala yazılmaktadır.


Muhakkak

Muhakka Örnek

 Sülüs yazının yatkın ve yatay bölümleri daha uzun olan türüne verilen addır. Muhakkak yazı türünde, yuvarlak çizgilerin düz çizgilere göre oranı ortalama 1,5: 4,5 veya 2:4'dür, dik harflerin boyları ile Sīn, Šīn, Ṣād, Ḍād ve Fāʾ gibi harflerin sola doğru uzayan kısımları sülüs yazı türüne oranla daha uzun olduğu gibi, dönüş noktaları veya yerleri de sertçe bir görünüş sunmaktadır. Muhakkak, ağız genişliği ortalama 2 mm. olan kamış kalemle, harfler ve kelimeler açık yazılır.

Bu yazı türü, 16. yüzyıla kadar sülüs ve nesih ile birlikte her yerde, özellikle Kur’an’ın yazılmasında kullanılmış, bu tarihten sonra terk edilmiştir.

Siyakat
osmanlı devleti döneminde kullanılmış şifreli bir yazı türü. genellikle mali belgelerde kullanılmıştır. siyakat yazısı diğer yazı türlerinden hemen ayrılır. normalde ayrı yazılan bazı harfler bu yazıda birleşik yazılmıştır örneğin. bazı işaretlerin (harflerin dışında) ise özel anlamları vardır. Çok az şekilde Küfi' ye benzeyen bu yazı ile; arazi, emlak, mali ve Defter·i Hakanı kayıtları yazılmıştır.

Siyakat ile Normal harflerin farkı

Rika Örneği

Rik’a
Osmanlı Devleti Dönemi'nde günlük yazışmalar, mektuplar, el yazması eserler için kullanılan ve ilk olarak Osmanlı Devleti tarafından kullanılan yazı tipidir. Harf İnkılâbı'yla birlikte Osmanlıca kaldırıldığı için bu hat çeşidi Türkiye'de sadece hat sanatı olarak icra edilmektedir. Resmi dili Arapça olan ülkeler arasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Hızlı el yazması olduğu için okuması biraz göz aşinalığı ister. Kelime bilgisi olmayanlar zorlanacaktır.

Nesih

Nesih

Osmanlıda  yazmalarda kullanılan, yumuşak, köşeleri yuvarlaklaşmış, işlek bir yazı türü ve Arap harflerinin, basımda ve yazma kitaplarda en çok kullanılan çeşididir. Osmanlı devrinde el yazmaları çoğaltmak için matbaacılıkta kullanılan bu tür şimdi bu meşk eden hattat elle sayılacak kadar azalmıştır.

Ta’lik
Yatık şimdiki adıyla italik çizgileri uzun, dik çizgileri kısa yazıdır; yaygın ve hafif sağa, geriye yatıktır.. iranlıların kullandığı bu yazıya osmanlılar talik, iranlılar ise nestalik demişlerdir.. levha ve kitabelerde kullanılmıştır.. yesarizade mustafa izzet efendi bu yazı sanatının en önemli isimlerindendir..

Talik